سیگنال مغرضانه طالبان با ساخت سد جدید
به گزارش لیدی شال، در حالیکه ایران و پاکستان با بحران آب دست وپنجه نرم می کنند، طالبان با تاکید بر موقعیت بالادستی افغانستان قدرت آب را به ابزار فشار و چانه زنی تبدیل نموده است.
به گزارش لیدی شال به نقل از خبر آنلاین، اغلب از افغانستان به عنوان کشوری محصور در خشکی یاد می شود اما از نظر هیدرولوژیک، این کشور در بالادست دو دولت بزرگ قرار دارد. رودخانه های آن در شرق بالای حوضه های کنر، کابل، ایندوس و در غرب بالای حوزه هلمند–هامون قرار دارند.
فارس نوشت: نشریه آمریکایی نشنال اینترست در این زمینه نوشته است، این جغرافیا، افغانستان را به «دروازه بان آب» مبدل کرده است، نوعی از اهرم فشار که طالبان حالا آنرا بهتر از هر دولت پیشین درک می کند.
در حالیکه این رژیم به شکل بین المللی به رسمیت شناخته نشده است و حتی اقتصاد باثباتی ندارد اما سرچشمه هایی را در اختیار دارد که دو همسایه قدرتمندتر قادر به جایگزینی آن نیستند.
سدهای خیالی با پیام های سیاسی
مقام های طالبان در سال ۲۰۲۵، اعلام نمودند که قصد دارند سدهای جدیدی در امتداد رود کنر بسازند؛ اعلامی که به گزارش تایمز اقتصادی بیشتر از توان فنی و مالی پروژه، سیگنال سیاسی دارد پیام سیاسی این طرح بیشتر از جنبه مهندسی آن اهمیت دارد.
دست بسته پاکستان
اسلام آباد می داند که حتی ذخیره سازی مختصر در بالادست می تواند بر آبیاری و تولید برق در خیبر پختونخوا و مخازن پایین دست مانند ورسک و مومند، بخصوص در ماه های کم آب از اکتبر تا آوریل، تأثیر بگذارد.
پاکستان و افغانستان هیچ معاهده ای برای مدیریت این رودخانه های مشترک ندارند. نه معاهده ای مشابه «پیمان آب های ایندوس» وجود دارد، نه کمیسیونی مشترک، و نه تبادل داده اجبار آور. این خلا به طالبان آزادی عمل می دهد و پاکستان را با گزینه هایی محدود، جز دیپلماسی، روبه رو می کند.
حتی اگر افغانستان یک سد هم نسازد، قدرت آن بیشتر در تهدید ساختن است تا خود ساخت. هر پروژه پیشنهادی به ابزاری برای اعمال فشار تبدیل می شود و رود کنر را به امتداد ژئوپولیتیکی اختلاف خط دیورند تبدیل میکند.
معاهده آبی ایران و افغانستان فاقد سازوکار نظارتی
در غرب، رویارویی متفاوت اما به همان اندازه پیچیده ای درحال ایجاد است. رود هلمند، بزرگ ترین رود افغانستان، از ارتفاعات مرکزی سرچشمه می گیرد و در تالاب های هامون در استان سیستان و بلوچستان ایران پایان می یابد.
معاهده آب هلمند سال ۱۹۷۳، سهم ۲۲ مترمکعب بر ثانیه را در «سال های نرمال» برای ایران تضمین می نماید و به آن اجازه می دهد در سالیان پرفشار ۴ مترمکعب بر ثانیه اضافه خریداری کند اما این توافق فاقد سازوکار نظارتی است و بر پایش مشترک و تبادل داده تکیه دارد، سیستم هایی که دهه هاست کار نمی کنند.
ایران، افغانستان را متهم می کند که با کنترل سدهای کجکی و کمال خان، جلوی آب رود هلمند را می گیرند.
اما مقام های افغان، کمبود آب در سیستان را نتیجه مدیریت نادرست داخلی، چاه زنی بیش از اندازه، آبیاری ناکارآمد و کشت محصولات پرآب اشاره میکنند.
با این وجود هیچ یک از طرفین نمی توانند ادعای خویش را ثابت کنند.
جنگ آب
درگیری مسلحانه مرزبانان ایرانی و افغان در ماه می ۲۰۲۳ با بروز اختلاف آبی رخ داد همزمان شد؛ تحقیقات بعدی نشان داد که این حادثه حاصل یک برخورد گشتی بوده نه تشدید برنامه ریزی شده اما زمان بندی آن برداشت عمومی از یک «جنگ آب» را تقویت کرد.
این رویداد نشان داد که چطور اختلافات زیست محیطی به سرعت با ملی گرایی در دو طرف گره می خورند.
بی آبی هامون تهدیدی برای افغانستان
تالاب های هامون، که روزگاری از بزرگ ترین سامانه های آب شیرین خاورمیانه بودند، حدودا خشکیده اند، همان گونه که تصاویر USGS نشان میدهد. طوفان های گردوغبار از بستر خشک شده دریاچه، به یک تهدید بهداشت عمومی در هر دو کشور تبدیل گشته است. در تعدادی تحلیل ها، تغییرات اقلیمی را تشدیدکننده ای بحران هلمند می دانند که می تواند بی اعتمادی میان تهران و کابل را تشدید کند.
جغرافیا؛ ابزار فشار حکومت بدون اقبال بین المللی
از نظر تاریخی، موقعیت بالادستی افغانستان همواره یک ثابت ژئوپولیتیکی بوده است. قبلا هم نگرانی هایی در تهران پیرامون افزایش کنترل افغانستان بر جریان های هلمند وجود داشت. به نوشته این نشریه آمریکایی، تفاوت امروز در نیت است: طالبان کنترل بالادست را بیشتر ابزار فشار سیاسی می داند تا هدفی توسعه ای.
هر دو حوضه شرقی و غربی ساختار مشابهی دارند: کنترل بالادست به عنوان سرمایه سیاسی.
طالبان از ابهام سود می برد. می تواند با بیان پروژه های جدید، ادعای حاکمیت کند، با استناد به خشکسالی از کاهش جریان دفاع کند و میان مصالحه و سرکشی نوسان داشته باشد.
بدون داده های معتبر هیدرولوژیک، ایران و پاکستان نمی توانند این داستانها را به چالش بکشند.
جغرافیا همچنان قابل اتکاترین شکل قدرت افغانستان است. برای حکومتی که نه اقبال بین المللی دارد و نه منابع، کنترل رودها جایگزینی برای قدرت متعارف است.
هر اعلام ساخت سد، هر مناقشه بر سر جریان، نقش طالبان را باردیگر تثبیت می کند. رودهایی که از کوه های افغانستان سرچشمه می گیرند، دو همسایه را تغذیه می کنند اما به هیچ یک پاسخگو نیستند. این به مزیت پایدار افغانستان تبدیل گشته است.
منبع: لیدی شال
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب